Chứng sợ không gian hẹp là gì?

Từ chỉ chứng sợ không gian hẹp “claustrophobia” là sự kết hợp của từ Latin claustrum nghĩa là “không gian kín” và từ Hy Lạp phobos có nghĩa là “sợ hãi”.

Những người mắc chứng sợ không gian hẹp sẽ cố gắng hết sức để tránh không gian nhỏ hẹp và những tình huống có thể kích hoạt sự hoảng sợ và lo lắng. Họ có thể tránh đi đến những nơi như tàu điện, xe buýt,... hay chọn đi cầu thang bộ thay cho thang máy cho dù phải leo bao nhiêu tầng lầu. Các triệu chứng này có thể rất nghiêm trọng nhưng không nhiều người chọn đi thăm khám và điều trị.

Chẩn đoán

Khi thăm khám, bác sĩ tâm thần sẽ hỏi về các triệu chứng gặp phải.

Chẩn đoán về chứng sợ không gian hẹp có thể được đưa ra trong khi thăm khám về các vấn đề liên quan đến rối loạn lo âu.

Bác sĩ sẽ:

• Hỏi và yêu cầu bệnh nhân mô tả về các triệu chứng cũng như điều gì làm khởi phát các triệu chứng
• Đánh giá mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng
• Nhận diện các rối loạn lo âu khác

Để thăm khám chuyên sâu hơn, bác sĩ sẽ tiến hành sử dụng:

• Một bảng câu hỏi về chứng rối loạn không gian hẹp để nhận diện những nguyên nhân gây ra lo âu
• Thang đo lường mức độ nghiêm trọng của rối loạn

Các tiêu chí để một rối loạn sợ chuyên biệt được chẩn đoán. Bao gồm:

• Nỗi sợ hãi vô lý hoặc quá mức dai dẳng gây ra bởi sự hiện diện hoặc dự đoán trước một tình huống cụ thể.
• Phản ứng lo âu khi tiếp xúc với kích thích, với người lớn có thể là cơn hoảng loạn, với trẻ em có thể là cơn quấy khóc (tantrum), bám víu, tức giận hay đờ đẫn.
• Người bệnh nhận thức được nỗi sợ hãi của họ không tương xứng với mối đe dọa hoặc nguy hiểm.
• Sử dụng nhiều cách thức để tránh né đối tượng hoặc tình huống gây sợ hãi, hoặc thường đối mặt với trải nghiệm một cách đau khổ và lo lắng.
• Những phản ứng, tránh né và đề phòng của cá nhân cản trở đến cuộc sống hàng ngày hoặc gây ra đau khổ đáng kể.
• Ám ảnh kéo dài liên tục ít nhất 6 tháng hoặc lâu hơn.
• Các triệu chứng không được giải thích tốt hơn bởi các rối loạn tâm thần khác, như rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD) hay rối loạn căng thẳng sau sang chấn (PTSD).

Triệu chứng

Chứng sợ không gian hẹp là một rối loạn lo âu. Các triệu chứng thường xuất hiện ở thời thơ ấu hoặc thanh thiếu niên.

Khi người bệnh nghĩ đến hay thật sự ở trong vùng không gian nhỏ có thể kích hoạt nỗi sợ, gây khó thở, cảm giác thiếu oxy và đau khổ khi bị giới hạn trong không gian chật hẹp.

Khi rối loạn lo âu đã lên đến một mức độ nhất định, cá nhân có thể bắt đầu xuất hiện các triệu chứng:

• Vã mồ hôi và ớn lạnh
• Tăng nhịp tim và tăng huyết áp
• Chóng mặt, choáng váng và ngất xỉu
• Khô miệng
• Thở nhanh và mạnh
• Nóng ran
• Run và có cảm giác “nhộn nhạo” trong bụng 
• Buồn nôn
• Đau đầu
• Tê khắp người
• Cảm giác nghẹt thở
• Tức ngực, đau ngực và khó thở
• Tiểu nhiều
• Sự mơ hồ và mất phương hướng
• Lo sợ đau bệnh

Không hẳn là những không gian nhỏ kích hoạt rối loạn lo âu này mà là nỗi sợ hãi về những gì có thể xảy ra nếu bị giới hạn trong khu vực đó. Đây là lý do vì sao những cá nhân này thường sợ bị thiếu oxy.

Ví dụ về một số không gian hẹp có thể kích hoạt lo âu:

• Thang máy kín hay phòng thay đồ trong các cửa hàng
• Đường hầm, tầng hầm
• Xe buýt và tàu
• Cửa xoay
• Máy bay
• Nhà vệ sinh công cộng
• Xe hơi
• Nơi đông người
• Một số thiết bị y tế, như máy chụp MRI  
• Phòng nhỏ, phòng khoá cửa hay phòng không có/không mở được cửa sổ

Các phản ứng có thể bao gồm:

• Kiểm tra lối ra, lối thoát hiểm ngay khi vừa bước vào phòng, và thường đứng gần cửa ra vào, lối thoát hiểm.
• Cảm thấy lo lắng khi tất cả các cửa đều đóng.
• Ở gần cửa ra vào trong các không gian đông người
• Tránh lái xe hay di chuyển khi có thể nghẽn tắc giao thông.
• Dùng thang bộ thay vì sử dụng thang máy đóng kín mặc dù có thể gây khó chịu và mệt mỏi.

Chứng sợ không gian hẹp liên quan đến nỗi sợ bị hạn chế hoặc giới hạn trong một khu vực, do đó, đôi khi việc phải xếp hàng chờ thanh toán cũng có thể kích hoạt nỗi sợ ở một số người.

Nguyên nhân

Trải nghiệm trong quá khứ hoặc trong thời thơ ấu thường là nguyên nhân khiến cho một người dễ liên kết cảm giác hoảng sợ và nguy hiểm với những không gian nhỏ hẹp.

Những trải nghiệm có thể gây ra điều này bao gồm:

• Bị mắc kẹt hoặc bị nhốt ở một nơi kín, do vô tình hoặc cố ý
• Bị lạm dụng hoặc bắt nạt khi còn nhỏ
• Bị tách khỏi cha mẹ hay bạn bè ở nơi đông người
• Có cha mẹ mắc chứng sợ không gian hẹp

Sang chấn đã trải qua sẽ ảnh hưởng đến khả năng đối phó của cá nhân với tình huống tương tự trong tương lai. Lúc này, tâm trí của cá nhân được cho là đã tự kết nối những không gian nhỏ và chật hẹp với cảm giác gặp nguy hiểm. Cơ thể họ cũng theo đó mà có những phản ứng với nỗi sợ này.

Điều này cũng có thể được kế thừa từ cha mẹ hoặc bạn bè. Ví dụ, nếu cha mẹ sợ ở những nơi có không gian hẹp thì đứa trẻ có thể quan sát học tập hành vi của họ và phát triển nỗi sợ hãi tương tự.

Những yếu tố di truyền hay thể chất

Một số cách giải thích khác về chứng sợ không gian hẹp có thể là:

Hạch hạnh nhân (amygdala) trong não bộ nhỏ hơn bình thường: Đây là phần não kiểm soát cách cơ thể xử lý nỗi sợ hãi

Yếu tố di truyền: Một cơ chế sinh tồn qua tiến hóa đã không còn phù hợp với hiện tại. 

Các nghiên cứu trên chuột đã chỉ ra rằng có một loại gen có thể khiến một số cá nhân có mức độ căng thẳng liên quan đến xâm nhập lãnh thổ (resident-intruder stress) cao hơn.

Một nhóm các nhà nghiên cứu cho rằng những người mắc chứng sợ không gian hẹp sẽ cảm nhận mọi thứ gần hơn so với thực tế và điều này dễ kích hoạt các cơ chế phòng thủ.

Điều trị

Sau khi chẩn đoán, bác sĩ có thể đưa ra một hay nhiều lựa chọn điều trị.

Điều trị với Thuốc: Các thuốc chống trầm cảm và thuốc an thần có thể giúp hỗ trợ điều trị kiểm soát triệu chứng.

Trị liệu nhận thức hành vi (CBT): Với mục đích là tái cấu trúc và rèn luyện lại nhận thức của cá nhân để họ không còn cảm thấy bị đe dọa bởi những nơi họ sợ hãi. Trị liệu có thể bao gồm từ từ giúp cá nhân tiếp cận với không gian nhỏ và hỗ trợ họ với nỗi sợ hãi và lo lắng.

Việc quan sát những người khác cũng có thể giúp ích: khi thấy những người khác cũng đang ở trong những không gian hẹp cũng phần nào có thể trấn an người bệnh.

Các bài tập thư giãn và tưởng tượng: các bài tập thở sâu hay giãn cơ có thể hỗ trợ người bệnh khi có suy nghĩ tiêu cực hay lo âu.

Với phương hướng điều trị phù hợp, việc vượt qua nỗi sợ không gian hẹp là điều hoàn toàn có thể.

Tài liệu tham khảo:

M. Paddock. (2017). What's to know about claustrophobia?. MedicalNewsToday. https://www.medicalnewstoday.com/articles/37062