Chẩn đoán rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD) thường xảy ra trong những năm tiểu học, nhưng có thể xảy ra sớm hơn, khi trẻ chỉ mới biết đi. Các dấu hiệu của ADHD có thể không rõ ràng ở trẻ mới biết đi.

Trẻ mắc ADHD thường gặp khó khăn trong việc chú ý và có thể biểu hiện các hành vi tăng động và bốc đồng. Những đặc điểm này có thể ảnh hưởng đến mối quan hệ của trẻ với gia đình, bạn bè và giáo viên.

Tại Hoa Kỳ, có lo ngại rằng ngày càng có nhiều trẻ em được chẩn đoán mắc rối loạn này và một số trẻ có thể phải dùng thuốc quá sớm. Mặt khác, những người khác lại cho rằng chẩn đoán sớm có thể dẫn đến việc điều trị hiệu quả hơn.

Tuổi khi chẩn đoán

Trung tâm Kiểm soát và Phòng ngừa Dịch bệnh (CDC) đã báo cáo rằng, tính đến năm 2016, có khoảng 6,1 triệu trẻ em từ 2 đến 17 tuổi ở Hoa Kỳ đã được chẩn đoán mắc ADHD. Con số này bao gồm khoảng 388.000 trẻ em từ 2 đến 5 tuổi.

Trước năm 2011, Viện Hàn lâm Nhi khoa Hoa Kỳ - American Academy of Pediatrics (AAP) chỉ có hướng dẫn chẩn đoán ADHD ở trẻ em từ 6 đến 12 tuổi.

Năm 2011, họ đã mở rộng hướng dẫn của mình để bao gồm trẻ mẫu giáo và thanh thiếu niên, mở rộng phạm vi để kết hợp độ tuổi từ 4 đến 18.

Một số trẻ được chẩn đoán trước 4 tuổi. Tuy nhiên, không có hướng dẫn lâm sàng nào để chẩn đoán ở độ tuổi này.

Triệu chứng ở trẻ mới biết đi

Có thể khó nhận thấy các triệu chứng của ADHD ở trẻ em dưới 4 tuổi. Khả năng tập trung ngắn, bốc đồng, cáu kỉnh và hoạt động ở mức độ cao là những triệu chứng phổ biến trong một số giai đoạn phát triển nhất định. Nhiều trẻ trải qua giai đoạn “khủng hoảng tuổi lên hai” và không phải tất cả đều mắc ADHD.

Trẻ em rất năng động và có nhiều năng lượng — nhưng không mắc ADHD — thường có thể tập trung khi cần thiết để nghe kể chuyện hoặc xem sách tranh. Ví dụ, chúng cũng có thể cất đồ chơi hoặc ngồi chơi xếp hình.

Trẻ em mắc ADHD thường không thể làm những việc này. Chúng có thể biểu hiện hành vi cực đoan làm gián đoạn các hoạt động và mối quan hệ. Để được chẩn đoán mắc ADHD, trẻ phải biểu hiện những hành vi này trong ít nhất 6 tháng ở nhiều môi trường, chẳng hạn như ở nhà và ở trường mẫu giáo.

Trẻ mới biết đi mắc ADHD có thể:

• Bồn chồn
• Chạy loanh quanh, leo trèo và nhảy lên mọi thứ
• Luôn "di chuyển", như thể chúng được "điều khiển bằng động cơ"
• Nói không ngừng
• Không thể tập trung hoặc lắng nghe lâu
• khó khăn để bình tĩnh, ngủ trưa và ngồi ăn

Tuy nhiên, một số trẻ mắc ADHD vẫn có thể tập trung tốt vào những thứ mà chúng thích, chẳng hạn như một đồ chơi cụ thể.

Nếu cha mẹ hoặc người chăm sóc nghĩ rằng trẻ mới biết đi đang thể hiện hành vi quá mức và dữ dội, và nếu hành vi này ảnh hưởng đến cuộc sống gia đình và xảy ra thường xuyên, họ nên trao đổi với bác sĩ của con để được đánh giá.

Tìm hiểu thêm các triệu chứng ADHD cùng ThS. BS. Đào Thị Thu Hương:

Chẩn đoán

Hướng dẫn chẩn đoán ADHD không bao gồm trẻ em từ 3 tuổi trở xuống.

Tuy nhiên, có bằng chứng cho thấy các bác sĩ đang chẩn đoán ADHD ở trẻ mới biết đi.

Các yếu tố có thể khiến bác sĩ nghi ngờ ADHD ở độ tuổi này bao gồm:

• Yếu tố di truyền
• mẹ sử dụng ma túy hoặc rượu trong thời gian mang thai
• mẹ hút thuốc trong thời gian mang thai
• mẹ tiếp xúc với độc tố môi trường trong thời gian mang thai
• Sinh non hoặc nhẹ cân khi sinh
• Vấn đề về hệ thần kinh trung ương tại những thời điểm quan trọng trong quá trình phát triển
• Chậm phát triển vận động, lời nói và ngôn ngữ
• Khó khăn về hành vi
• Tiền sử gia đình mắc ADHD

Cuộc khảo sát quốc gia về sức khỏe trẻ em năm 2010–2011 ở Hoa Kỳ cho thấy khoảng 194.000 trẻ em từ 2–5 tuổi đã được chẩn đoán mắc ADHD trong năm.

Bác sĩ chẩn đoán ADHD như thế nào?

Để chẩn đoán ADHD ở trẻ lớn hơn, bác sĩ có thể:

• Thực hiện kiểm tra y tế
• Xem xét tiền sử bệnh án cá nhân và gia đình
• Xem xét hồ sơ học tập
• Yêu cầu gia đình, giáo viên, người chăm sóc thực hiện bảng câu hỏi tầm soát
• So sánh các triệu chứng và hành vi với các tiêu chuẩn ADHD và thang đánh giá

Để chẩn đoán ADHD ở trẻ lớn và người lớn, bác sĩ cũng sẽ quan sát và hỏi về các đặc điểm, chẳng hạn như:

• Thiếu chú ý đến chi tiết khi thực hiện nhiệm vụ
• Khó tập trung vào nhiệm vụ
• Có vẻ không lắng nghe khi được nói chuyện
• Không làm theo hướng dẫn
• Khó sắp xếp công việc nhà
• Thường làm mất đồ và quên làm việc
• Lo lắng và không thể ngồi yên
• Chạy hoặc leo trèo ở những nơi không phù hợp
• Nói quá nhiều
• Không có khả năng làm điều gì đó một cách lặng lẽ
• Khó chờ đến lượt mình

Tìm hiểu thêm về chẩn đoán ADHD cùng ThS. BS. Đào Thị Thu Hương:

Còn việc chẩn đoán cho trẻ nhỏ thì sao?

Đối với trẻ nhỏ, có thể khó biết liệu chúng có đáp ứng các tiêu chí này hay không.

Đôi khi, một vấn đề về phát triển, chẳng hạn như chậm phát triển ngôn ngữ, có thể dẫn đến chẩn đoán sai về ADHD.

Các tình trạng bệnh lý khác có thể gây ra các triệu chứng tương tự, bao gồm:

• Chấn thương não
• Vấn đề về học tập hoặc ngôn ngữ
• Rối loạn khí sắc, bao gồm trầm cảm và lo âu
• Các rối loạn tâm thần hoặc phát triển thần kinh khác
• Rối loạn co giật
• Vấn đề về giấc ngủ
• Vấn đề về tuyến giáp
• Vấn đề về thị lực hoặc thính giác

Trẻ em ở độ tuổi mẫu giáo hoặc trẻ sơ sinh có triệu chứng ADHD nên đến gặp bác sĩ chuyên khoa để đánh giá. Một chuyên gia có liên quan có thể là nhà âm ngữ trị liệu, bác sĩ nhi khoa phát triển, nhà tâm lý học hoặc bác sĩ tâm thần. Họ có thể giúp bác sĩ đưa ra chẩn đoán chính xác.

Điều trị

Có những hướng dẫn để điều trị ADHD ở trẻ em từ 4 tuổi trở lên, nhưng hiện tại không có hướng dẫn nào để điều trị ADHD ở trẻ mới biết đi.

Ở trẻ em từ 4–5 tuổi, bác sĩ có thể đề nghị:

Liệu pháp hành vi: Cha mẹ hoặc giáo viên có thể thực hiện liệu pháp này.

Thuốc: Nếu các triệu chứng không cải thiện với liệu pháp hành vi, và đặc biệt là nếu chúng ở mức độ trung bình đến nặng, bác sĩ có thể đề nghị dùng methylphenidate hydrochloride (Ritalin hay thuốc được sử dụng tại Việt nam là Concerta) và các loại thuốc kích thích khác.

Bác sĩ sẽ theo dõi và thay đổi liều lượng nếu cần thiết để đảm bảo trẻ nhận được lợi ích tối đa và ít tác dụng ngoại ý nhất có thể.

Điều quan trọng cần lưu ý là Cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) chưa chấp thuận việc sử dụng thuốc này ở trẻ em dưới 6 tuổi do thiếu bằng chứng cho thấy thuốc này an toàn hoặc hiệu quả.

FDA lưu ý rằng thuốc kích thích có thể gây ra tác dụng ngoại ý, bao gồm làm chậm sự phát triển của trẻ.

Điều trị sớm cho trẻ mới biết đi

CDC khuyến nghị đào tạo cho cha mẹ và liệu pháp hành vi cho trẻ nhỏ. Bước đầu tiên, họ nói rằng liệu pháp hành vi:

• Dạy cha mẹ cách quản lý hành vi của con mình
• Có vẻ hiệu quả bằng với thuốc ở trẻ nhỏ
• Ngăn ngừa các tác dụng ngoại ý có thể xảy ra khi dùng thuốc

Nhà trị liệu sẽ làm việc với trẻ để giúp trẻ học:

• Cách hành xử mới không gây ra vấn đề
• Những cách mới để thể hiện bản thân

Khi trẻ đủ lớn để đi học mẫu giáo hoặc đi học, cha mẹ hoặc người chăm sóc nên hỏi nhà trường về khả năng hỗ trợ giáo dục.