Trầm cảm một tình trạng sức khỏe tâm thần phổ biến. Phụ nữ mang thai có nguy cơ trầm cảm cao hơn do gia tăng căng thẳng, thay đổi sức khỏe thể chất, thay đổi hóa học trong cơ thể và các yếu tố khác.

Mặc dù các ước tính có sự khác biệt, phân tích năm 2016 cho thấy rằng từ 7% đến hơn 20% phụ nữ mang thai trên toàn thế giới mắc trầm cảm. Tỷ lệ thực tế có thể cao hơn vì một số phụ nữ có thể không sẵn sàng tìm kiếm sự giúp đỡ.

Trầm cảm khi mang thai có thể ảnh hưởng đến tình cảm, sức khỏe, mối quan hệ và tài chính. Một số người gọi tình trạng này là trầm cảm trước sinh. Tuy nhiên, Hiệp hội Tâm thần học Hoa Kỳ không còn sử dụng thuật ngữ này nữa. Thay vào đó, họ sử dụng thuật ngữ rối loạn trầm cảm chủ yếu với khởi phát chu sinh (peripartum onset - khởi phát trong quá trình mang thai, sinh con và sau sinh).

Dấu hiệu và triệu chứng

Việc cảm thấy lẫn lộn nhiều cảm xúc khi mang thai là điều bình thường.

Mặc dù người mắc trầm cảm có thể cảm thấy buồn nhưng nỗi buồn chỉ là một trong nhiều triệu chứng của trầm cảm.

Một số dấu hiệu khác bao gồm:

• Nảy sinh hoặc gia tăng cảm giác vô dụng hoặc tuyệt vọng 
• Không còn thích thú với các hoạt động đã từng  yêu thích
• Thu rút khỏi bạn bè, gia đình, trường học, công việc hoặc các sở thích
• các triệu chứng cơ thể mới, như đau đầu hoặc đau bụng
• Khó hào hứng với việc mang thai hoặc gắn kết với em bé sau khi sinh con
• Cảm giác bị cô lập và lòng tự trọng thấp
• Khó ngủ
• Ngủ quá nhiều
• Thay đổi thói quen ăn uống, chẳng hạn như ăn nhiều hơn hoặc ít hơn bình thường
• Ý nghĩ về cái chết hoặc tự sát
• Khóc thường xuyên
• Tức giận mà không giải thích được
• Căng thẳng trong các mối quan hệ
• Khó khăn trong việc khám thai đầy đủ trước sinh vì cảm giác bất lực hoặc vô vọng

Các yếu tố nguy cơ

Bất cứ ai cũng có thể mắc trầm cảm khi mang thai, mặc dù một số người dễ bị tổn thương hơn.

Nghiên cứu của Tiffany Field (2017) đã xem xét các nghiên cứu trước đây 5 năm về chủ đề này và xác định các yếu tố nguy cơ sau:

• Tiền sử trầm cảm trước đó
• Ít hoặc không tập thể dục
• Không có người đối tác (chồng)
• Tiền sử bị lạm dụng hoặc sang chấn
• Bị người đối tác lạm dụng
• Khó kiểm soát cảm xúc 
• Hút thuốc
• Sử dụng một số loại thuốc, chẳng hạn như opioid (thuốc giảm đau mạnh)
• Các vấn đề về giấc ngủ
• Vấn đề về hệ thống miễn dịch
• Có thai ngoài ý muốn
• Không có việc làm

Ảnh hưởng đối với thai kỳ

Nhiều phụ nữ mắc trầm cảm khi mang thai vẫn có thai kỳ khỏe mạnh. Trầm cảm không có nghĩa là em bé sẽ không khỏe mạnh hoặc chắc chắn dẫn đến kết quả xấu cụ thể nào.

Tuy nhiên, nghiên cứu cũng chỉ ra rằng trầm cảm khi mang thai có thể làm tăng nguy cơ:

• Trầm cảm sau sinh
• Trầm cảm ở người bố
• Sinh non
• Cân nặng lúc sinh thấp
• Vấn đề về hành vi hoặc tính khí khó chịu ở bé
• Những thay đổi trong phát triển trí não của bé

Một nghiên cứu năm 2011 của tác giả Meltzer-Brody S. nhấn mạnh rằng trầm cảm không điều trị sẽ làm tăng nguy cơ xảy ra kết quả bất lợi khi mang thai. Điều trị kịp thời có thể cải thiện kết quả cho cả người mẹ và thai nhi đang phát triển.

Phương pháp điều trị

Nhiều người nhận thấy rằng họ phải thử nhiều phương pháp điều trị hoặc kết hợp nhiều phương pháp điều trị để cải thiện các triệu chứng trầm cảm.

Một số lựa chọn điều trị có thể hiệu quả bao gồm:

• Thuốc chống trầm cảm (antidepressants) để quản lý những thay đổi hóa học trong não mà trầm cảm gây ra
• Liệu pháp tâm lý giúp phụ nữ mang thai nói ra cảm xúc, xác định kỹ năng đối phó và nhận được sự hỗ trợ trước những thử thách khi mang thai
• Sự hỗ trợ từ bạn bè và gia đình
• Tham vấn về gia đình hoặc mối quan hệ để giúp những người sắp mang thai nói về cảm xúc của họ và giải quyết những thách thức trong việc nuôi dạy con cái
• Thay đổi lối sống, chẳng hạn như tập thể dục nhiều hơn, miễn là nó an toàn khi mang thai
• Nhóm hỗ trợ dành cho cha mẹ tương lai
• Điều trị bất kỳ tình trạng bệnh lý tiềm ẩn nào

Thuốc chống trầm cảm có an toàn khi mang thai không?

Nghiên cứu của Michal Dubovicky và cộng sự (2017) liên kết việc sử dụng thuốc chống trầm cảm trong thai kỳ với việc tăng nguy cơ khuyết tật bẩm sinh. Một số nghiên cứu cũng cho thấy nguy cơ sinh non và cân nặng thấp khi sinh tăng lên.

Tuy nhiên, nhiều nghiên cứu không kiểm soát được các yếu tố khác có thể giải thích những kết quả này, chẳng hạn như sức khỏe kém hơn ở phụ nữ trầm cảm hoặc ảnh hưởng của chính trầm cảm đối với thai kỳ. Ngoài ra, một số nghiên cứu còn mâu thuẫn và không có kết luận. Các tác dụng phụ là không nhất quán giữa các nghiên cứu.

Những nguy cơ của việc không điều trị trầm cảm có thể lớn hơn bất kỳ nguy cơ tiềm ẩn nào của thuốc chống trầm cảm. Nghiên cứu đã phát hiện ra rằng 60–70% phụ nữ ngừng sử dụng thuốc chống trầm cảm khi mang thai sẽ gặp phải việc các triệu chứng trầm cảm quay trở lại.

Hiệp hội Sản phụ khoa Hoa Kỳ (The American College of Obstetricians and Gynecologists) khuyên rằng nguy cơ tác dụng phụ của thuốc chống trầm cảm khi mang thai là thấp. Họ cho biết thêm, nguy cơ cao nhất là ở giai đoạn đầu của thai kỳ - từ tuần thứ 3 đến tuần thứ 8.

Tuy nhiên, thuốc chống trầm cảm không phải là phương pháp điều trị duy nhất cho trầm cảm khi mang thai. Trị liệu tâm lý, thay đổi lối sống, hỗ trợ từ bạn bè và gia đình, và đôi khi tham vấn cho gia đình hoặc cặp đôi cũng là những lựa chọn tốt. Hầu hết mọi người sử dụng kết hợp các phương pháp điều trị.

Một số phụ nữ mang thai thích thử các phương pháp điều trị khác trước khi chọn thuốc chống trầm cảm. Chiến lược này có thể hiệu quả với một số người mắc trầm cảm nhẹ - trung bình, nhưng không hiệu quả với những người khác.

Tìm hiểu thêm về thuốc chồng trầm cảm cùng BSCKI. Nguyễn Thị Nhẫn:

Khi nào cần gặp bác sĩ

Bất cứ ai đang mang thai và nghi ngờ mình mắc trầm cảm nên đến gặp bác sĩ càng sớm càng tốt. Hầu hết các bác sĩ sản khoa và nữ hộ sinh đều được đào tạo cơ bản về phát hiện trầm cảm ở phụ nữ mang thai.

Họ cũng có thể giúp một người quyết định phương pháp điều trị phù hợp và trả lời bất kỳ thắc mắc nào về những nguy cơ tiềm ẩn đối với em bé.

Để có được phương pháp điều trị toàn diện và chất lượng, hầu hết mọi người đều cần thêm sự hỗ trợ từ chuyên gia sức khỏe tâm thần.

Bác sĩ tâm thần có thể giúp quyết định loại thuốc phù hợp, đánh giá nguy cơ tác dụng phụ và chuyển đổi thuốc nếu cần thiết. Nhà trị liệu, nhà tâm lý học hoặc chuyên viên công tác xã hội lâm sàng cũng có thể đề nghị liệu pháp trị liệu và có thể đề xuất lối sống hoặc những thay đổi khác để cải thiện các triệu chứng.

Tóm lại

Trầm cảm khi mang thai có thể là một trải nghiệm độc lập. Bạn bè và gia đình có thể có những kỳ vọng không công bằng rằng phụ nữ mang thai luôn cảm thấy hạnh phúc và không nhận ra nhiều thách thức liên quan đến việc mang thai và làm cha mẹ.

Một số phụ nữ cảm thấy tội lỗi hoặc xấu hổ về cảm xúc của mình hoặc lo lắng rằng trầm cảm có nghĩa là họ không phù hợp để làm cha mẹ.

Trầm cảm không phải là lỗi của ai cả. Đó là một tình trạng y tế có thể điều trị được. Sự vô vọng đi kèm với trầm cảm có thể thuyết phục một người rằng việc điều trị sẽ không hiệu quả hoặc họ sẽ cảm thấy đau khổ mãi mãi. Những cảm giác này là triệu chứng của bệnh trầm cảm, không phải là một đánh giá hợp lý.

Điều trị kịp thời là rất quan trọng để giảm các triệu chứng và giúp người phụ nữ có một thai kỳ khỏe mạnh và hài lòng.

Tìm hiểu thêm về Trầm cảm sau sinh cùng BSCKI. Nguyễn Thị Nhẫn: