Các bác sĩ kê đơn thuốc chống loạn thần để điều trị các rối loạn loạn thần (như rối loạn loạn thần cấp, tâm thần phân liệt,...). Các tình trạng sức khỏe tâm thần khác như rối loạn lưỡng cực và rối loạn trầm cảm cũng có thể xuất hiện triệu chứng loạn thần.

Loạn thần xảy ra khi tâm trí của một người mất liên hệ với thực tế. Thống kê từ Viện sức khỏe tâm thần quốc gia cho thấy cứ 100 người thì có 3 người ở Mỹ đã từng trải nghiệm loạn thần trong một vài thời điểm. Loạn thần có thể gây ra ảo giác, hoang tưởng, hành vi vô tổ chức và hơn thế nữa. 

Tâm thần phân liệt và rối loạn lưỡng cực là 2 rối loạn điển hình trong số các tình trạng sức khỏe tâm thần có thể xuất hiện triệu chứng loạn thần.

Loạn thần là gì?  

Người có triệu chứng loạn thần nhận thức và trải nghiệm những tình huống bên ngoài khác với mọi người xung quanh.

Điều này có thể gây nên:

• Ảo giác: từng thấy, nghe, ngửi, cảm nhận hoặc nếm điều gì không có thật — ví dụ như một người có thể nghe những âm thanh mà người khác không nghe thấy.
• Hoang tưởng: từng tin tưởng chắc chắn điều gì đó là đúng mặc dù có bằng chứng chứng minh điều ngược lại — ví dụ như một người có thể nghĩ có ai đó muốn hại họ.

Khi một người có hoang tưởng và ảo giác, đây được gọi là một giai đoạn loạn thần. Nó có thể làm cho người bệnh rất đau khổ và dẫn đến sự thay đổi hành vi của họ.

Một vài dấu hiệu loạn thần khác như:

• Lời nói khó hiểu 
• Hành vi không phù hợp 
• Trầm cảm 
• Lo âu
• Khó ngủ 
• Xa lánh xã hội 
• Mất động lực 
• Khó khăn trong các hoạt động chung 

Loạn thần có thể là kết quả của:

• Thiếu ngủ
• Một tình trạng y tế khác (các bệnh lý thần kinh, nội tiết,...)
• Do thuốc
• Lạm dụng rượu hoặc chất 

Ai nên dùng thuốc chống loạn thần?

Người mắc tâm thần phân liệt hoặc rối loạn lưỡng cực có thể được hưởng lợi từ thuốc chống loạn thần. Những loại thuốc này cũng có thể giúp người mắc trầm cảm hoặc lo âu kháng trị.

Thuốc chống loạn thần có thể giúp giảm:

• Ảo thanh (như nghe thấy giọng nói)
• Hoang tưởng
• Suy nghĩ rối loạn hoặc bối rối 
• Thay đổi khí sắc liên quan đến rối loạn lưỡng cực 

Thuốc chống loạn thần  

Thuốc chống loạn thần có 2 phân nhóm chính: thế hệ thứ nhất (loại cũ) và thế hệ thứ hai (loại mới).

Loại mà bác sĩ kê đơn sẽ phụ thuộc vào tình trạng sinh lý và sức khỏe tâm thần của mỗi người.

Thế hệ thứ nhất bao gồm:

• Chlorpromazine (Thorazine)
• Fluphenazine (Prolixin)
• Perphenazine (Trilafon)
• Thioridazine (Mellaril)

Thuốc chống loạn thần thế hệ thứ hai bao gồm:

• Risperidone
• Quetiapine
• Aripiprazole (Abilify)
• Asenapine (Saphris)
• Brexpiprazole (Rexulti)
• Cariprazine (Vraylar)

Điều trị ngắn hạn và dài hạn 

Thuốc chống loạn thần giúp người bệnh kiểm soát được các triệu chứng ở những tình trạng bệnh nghiêm trọng. 

Tuy nhiên, những loại thuốc này đều có tác dụng phụ, vì vậy điều quan trọng là bác sĩ cần xem xét mức độ rủi ro so với lợi ích của việc kê đơn thuốc đó mang lại. Đánh giá này cũng cần tính đến thời gian dùng thuốc.

Một báo cáo năm 2018 được công bố trên tạp chí Tâm thần học thế giới (World Psychiatry) kết luận rằng các bằng chứng khoa học hiện có ủng hộ việc sử dụng lâu dài thuốc chống loạn thần. Các tác giả đã xem xét tác dụng lâu dài của thuốc, bao gồm cả ảnh hưởng của chúng đến não bộ, trao đổi chất cơ thể và tuổi thọ.

Tuy nhiên, các tác giả thừa nhận rằng một số ít người mắc tâm thần phân liệt dường như không tái phát mặc dù họ không sử dụng thuốc chống loạn thần lâu dài. Cần nhiều nghiên cứu hơn trong tương lai để khám phá thêm về điều này. 

Kể từ khi công bố đánh giá này, một thử nghiệm lâm sàng đã bắt đầu.

Nó sẽ đánh giá tác động của việc tiếp tục dùng thuốc chống loạn thần so với việc giảm hoặc ngừng dùng thuốc sau khi giai đoạn loạn thần đầu tiên đã ngừng ảnh hưởng: 

• Hoạt động cá nhân và xã hội
• Mức độ nghiêm trọng của các triệu chứng loạn thần
• Chất lượng cuộc sống liên quan đến sức khỏe 

Rủi ro và tác dụng phụ 

Danh sách chính xác các tác dụng phụ có thể xảy ra của thuốc chống loạn thần khác nhau tùy theo từng loại thuốc. Một số người không có tác dụng phụ, trong khi những người khác lại gặp phải tác dụng phụ ở các mức độ khác nhau.

Một đánh giá khác năm 2018 được công bố trên tạp chí tâm thần học thế giới (World Psychiatry) cung cấp danh sách các tác dụng phụ phổ biến nhất của thuốc chống loạn thần. Bao gồm:

• Loạn trương lực cơ (không kiểm soát được các chuyển động cơ)
• Hội chứng Parkinson do thuốc (run, cứng, cử động chậm)
• Đứng ngồi không yên (akathisia)
• Rối loạn vận động muộn (cử động bất thường, không tự chủ sau thời )
• Tăng tiết nước bọt
• An thần, gây ngủ
• Tăng hormone prolactin Tác dụng phụ về tình dục (giảm ham muốn, lãnh cảm, rối loạn cương dương)
• Hạ huyết áp thế đứng (choáng váng/chóng mặt khi đứng, do huyết áp thấp)
• QT kéo dài trên điện tâm đồ (khi tim mất nhiều thời gian để co bóp và thư giãn hơn bình thường)
• Hội chứng ác tính do thuốc (sốt, cứng khớp, thay đổi trạng thái tinh thần và thay đổi chức năng hệ thần kinh)
• Giảm bạch cầu Rối loạn kiểm soát xung lực và hành vi nghiện 
• Viêm cơ tim 
• Tăng cân và mất cân bằng lipid máu, bao gồm cholesterol
• Kháng anticholinergic (khô miệng, mờ mắt, nhịp tim nhanh bất thường táo bón)

Các tác giả báo cáo rằng các nhóm tác dụng phụ không rõ ràng cho thuốc chống loạn thần thế hệ thứ nhất và thế hệ thứ hai. Đúng hơn là, mỗi loại thuốc đều có danh sách các tác dụng phụ tiềm ẩn riêng.

Ngoài ra, cơ quan Quản lý Thực phẩm và Dược phẩm Hoa Kỳ (FDA) xem người lớn tuổi mắc suy giảm trí nhớ có nguy cơ cao bị ảnh hưởng tiêu cực từ thuốc chống loạn thần. FDA yêu cầu tất cả các nhãn thuốc chống loạn thần phải cảnh báo mọi người về nguy cơ đột quỵ và tử vong gia tăng trong nhóm dân số này.

Các bác sĩ cũng thường không kê đơn risperidone hoặc paliperidone như phương pháp điều trị đầu tiên trong thai kỳ, vì những loại thuốc này có thể làm tăng nguy cơ bất thường về sự phát triển của thai nhi.

Điều quan trọng đối với bất kỳ ai đang cân nhắc dùng thuốc chống loạn thần là phải thảo luận kĩ lưỡng về những rủi ro và lợi ích với bác sĩ.

Tóm lại

Loạn thần là một triệu chứng hơn là một tình trạng. Những người mắc loạn thần gặp phải ảo giác, hoang tưởng và cơ bản là mất liên hệ với thực tế.

Mỗi loại thuốc chống loạn thần đều có những lợi ích và tác dụng phụ riêng. Thuốc điều trị loạn thần tốt nhất luôn phụ thuộc vào từng người và tình trạng bệnh riêng.